3.14.2007
Minsan na lang ako makatagpo ng "bagong" manunulat na nakaka-jive ko. "Bago" dahil hindi naman sila kadalasang baguhang manunulat pero "bago" dahil first time ko silang mabasa. Bagong kakilala.Ang pinaka-latest nga na natuklasan ko ay si Vladimir Holan. Suwerte ko at napadpad ako minsan sa isang site at nabasa ko ang mga tula niya. Kaagad nabighani ako ng tulang ito.
Snow
It began to snow at midnight. And certainly
the kitchen is the best place to sit,
even the kitchen of the sleepless.
It's warm there, you cook yourself something, drink wine
and look out of the window at your friend eternity.
Why care whether birth and death are merely points
when life is not a straight line.
Why torment yourself eyeing the calender
and wondering what is at stake.
Why confess you don't have the money
to buy Saskia shoes?
And why brag
that you suffer more than others.
If there were no silence here
the snow would have dreamed it up.
You are alone.
Spare the gestures. Nothing for show.
Ang lupit ng tula. Walang pakundangang paghahalungkat at paghahayag. Hindi kumukurap sa emosyon at sa katotohanan. Ang tagal na ng panahon nang maramdaman kong ulit ang paninikip ng dibdib sa tuwa at pagkuyom ng palad sa ganda. Dramatic situation pa lang nakaka-antig na. Simple pero totoo. Simple pero maganda. Mula sa niyebe, mula sa kinauupuan, pinalawak niya ang diskurso, pinalalim niya ang unawaan. Hanggang ito, muli sa masusing pagmumuni, idedeklara niya sa atin ang apat na statements. Mapanindigan. Mapanghusga. Nananadya. Tumbok na tumbok. Gugulatin ka. Pero aamin ka, oo totoo. Magtatanong ka, bakit nga kaya?
Ang lakas ng dating ng tula sa'kin. Oras ng trabaho ng unang makasalamuha ang tula. At kahit oras ng trabaho, paulit-ulit kong binasa ang tula. Ng malakas. Hindi na ako nahiya. Tangan-tangan na ako ng tula at wala akong magawa kundi namnamin ito.
Kaya naman hinanap ko siya. Sino nga ba si Vladimir Holan?
Isa pala siyang Czech writer. Tinatangi ng Czech Republic na pinakamagaling nitong modern writer. At aminado pati si Siefert na si Holan ang pinakamagaling sa kanilang mga Eastern European Writers. Minsan na siyang naging nominado para makatanggap ng Nobel. Ang malungkot ay mahirap na makahanap ng kopya ng mga tula niya. Kahit mismo sa original na Czech language. Kahit magpunta ka pa sa Czech Republic. Wala nang nag-iimprenta ng mga tula niya. Kaya pala hindi ko siya nababasa.
Doon ko rin nalaman na karamihan ng tula niya ay lyric, erudite at esoteric. Mahilig maglabo-labo ng kung anong mitolohiya at teorya mula sa iba't ibang larangan. Mula Botany hanggang mga kinalimutang European folklores. Kadalasang hindi accessible ang mga tula, mahirap pasukin. Isang example, ang pinakasikat niyang tula. Ang A Night with Hamlet. Kapag nabasa mo at naintindihan mo, pakikuwento na lang sa'kin. Sinubukan ko kasing basahin pero hindi ko natapos. Mahaba kasi. Saka na, may panahon din 'yan.
O eto isang actual quote mula sa isang reviewer at kritiko. Para mas ma-appreciate niyo pa ng todo si Holan. Hindi ko kasi siya ma-defend kasi hindi ko pa siya nababasa ng todo at hindi ko pa rin kilala ang panulaan niya. Pero naniniwala ako sa sinasabi nila.
"Holan's poetry is renowned for its difficulty (not always correctly) and for his experimentation with language and metaphor. It draws heavily on Holan's great erudition, weaving together imagery from myth, religion, botany, music and literature amongst other fields, as well as exploring all the resources of the Czech language. The inner struggle in Holan's poetry is the attempt to say the unsayable, to encompass in words the nature of human existence in the face of the arbitrary and often brutal forces that seem set against it."
May babaeng anak si Holan na may Down Syndrome. At nang mamatay ito, hindi na nagsulat muli si Holan. Hanggang sa kamatayan niya. Di ba ang sweet? May tula diyan sa sitwasyon na 'yan, lumiligid-ligid lang. Ayan na naman ako, niro-romanticize ang lahat.
Noong mabasa ko na lyric poet siya. Nagkaroon ng dagdag na dimension ang mga tulang ito.
Human Voice
Stone and star do not force their music on us,
flowers are silent, things hold something back,
because of us, animals deny
their own harmony of innocence and stealth,
the wind has always its chastity of simple gesture
and what song is only the mute birds know,
to whom you tossed an unthreshed sheaf on Christmas Eve.
To be is enough for them and that is beyond words. But we,
we are afraid not only in the dark,
even in the abundant light
we do not see our neighbour
and desperate for exorcism
cry out in terror: 'Are you there? Speak!'
Mi Lascio
I learnt tonight from a book on astronomy
that certain stars are the oldest
and near to extinction... Grateful for the news
I opened the window
and looked for the youngest star... But I could see
only clouds when someone's mean laugh
(like the wind howling in a crematorium chimney)
drove me to find
a star in interstellar space
as dawn was breaking...
O my love, how shall we love and not despair,
how be desperate and wise at the same time?
Naisip ko na napakalaki ang nawala sa Ingles na salin. Hindi mo masalat ang daloy ng salita. Sinubukan kong hanapin ang orihinal na teksto pero nadalumat ko na kahit pala makita ko ang orihinal na teksto ay hndi ko rin maiintindihan. Bukod sa nasa ibang wika ito, hindi ko rin mababasa phonetically kasi may mga ibang characters sila.
Pero sa paghahanap kong iyon, may mga nakita akong Spanish translations ng mga tula niya. At hindi hamak, mas lyrical ito.
No Es
No es indiferente el lugar donde estamos.
Algunas estrellas se acercan entre sí peligrosamente.
También aquí abajo hay separaciones violentas de amantes
sólo para que el tiempo se acelere
con el latido de su corazón.
Las gentes sencillas son las únicas que no buscan la felicidad...
La Belle Dame Sans Merci
Estaba sentada en un estéreo de madera y cantaba.
Era como si me hubiera herido en la ternura.
Era como si el deseo sin esperanza
hubiera despreciado el llanto acariciando las lágrimas.
Era como si el mismo sol entre nubes hubiera escuchado
a ese tordo que pasa con una cereza en el pico.
Era como si aquella canción de ella hubiera recorrido por encima
incluso ese río vecino tan lleno de truchas.
Era como si... Pero ella dejó de cantar y dijo:
"No vayas allí, hace frío".
Y yo le dije: "¿Dónde? No veo el lugar",
- mga salin ni Clara Janés
At naengganyo naman akong madaliang isalin ang mga tula sa Filipino. Para mas maintindihan ko pa ng lubos ang tula. At makita kahit kaunti paano ang pakilawa't kanan ng mga tula niya. Siyempre, literal translation lang ang mga ito. Hindi ko nga nabasa ang orihinal. Isa pa, hindi na mahusay ang Spanish ko. Baka meron diyan na mas magaling magsalin at may oras. Pakisalin naman. Tapos, pabasa. Pero sa ngayon, ito munang aking nakaya.
Hindi
Hindi patay ang damdamin ng lugar kung nasaan tayo.
May ilang talang delikadong lumalapit sa isa't isa.
Tulad dito sa ibaba, may marahas na paghihiwalayan ang magsing-irog
para tuluyang sumabay ang panahon
sa bilis ng tibok ng puso nito.
Ang mga simpleng tao lang ang mga natatanging hindi naghahanap ng kaligayahan...
La Belle Dame Sans Merci
Ay nakaupo sa kahoy na stereo at kumakanta.
Tulad kung ako'y saktan ng iyong lambing.
Tulad kung ang pagnanasang walang pag-asa,
hamakin ang hinagpis na humimas sa mga luha.
Tulad kung ang mismong araw sa gitna ng mga ulap ay makinig
sa pipit na lumilipad na may seresa sa tuka.
Tulad kung ang kanyang kanta'y maging daloy paitaas
kasama itong katabing ilog na tigib sa isda.
Tulad kung...Pero siya'y tumigil kumanta at nagsabi:
"Huwag kang magpunta doon, malamig."
At sinabi ko sa kanya: "Saan? Hindi ko makita ang lugar,"
Ernan at 2:50 AM